Ο ατομοκεντρισμός της θρησκείας

(συνέχεια από τις αναρτήσεις
Η θρησκευτικότητα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί εξ ορισμού ατομοκεντρική. Σε αντίθεση με τη λατρεία στην οποία το άτομο ως μέρος του συνόλου λάτρευε το θεό αποβλέποντας στο γενικό καλό. Στη λατρευτική σκέψη των ιθαγενών των νέων κόσμων και στην αρχαϊκή (ανάλογα με την εποχή) Ευρώπη η λατρεία είναι μία συλλογική προσπάθεια εξευμενισμού του θείου που εκφράζει τη λογική της συλλογικής αγωνίας μπροστά στο φόβο των φυσικών φαινομένων και των σωματικών περιορισμών.
Αντίθετα, το θρησκευτικό αίσθημα είναι καθαρά ατομικό· μέσα από μία συλλογική εκδήλωση στόχος είναι η προσωπική σωτηρία. Κάθε μυστήριο ή προσευχή αποβλέπει στην επιτυχία του πιστού –και μόνο- να κατακτήσει την παραδείσια αιώνια ζωή. Ενώ η λατρευτική θυσία απέβλεπε με τη φθορά στο όνομα ενός θεού να κερδίσει την εύνοιά του για το σύνολο του οικισμού, της φυλής, της πόλεως οι μυστηριακές τελετές της θρησκείας ακόμα και όταν διαμορφώνονταν σε εκκλησίασμα (εκκλησία είναι εξάλλου η συγκέντρωση των πολιτών, των πιστών) γινόταν με στόχο τη σωτηρία του μύστη.
Αξίζει να υπογραμμίσουμε ότι οι πολιτισμοί που δεν έφτασαν στο σημείο να αναπτύξουν θρησκείες διακρίνονται από μία συνθετότερη κοινωνική μορφή και μάλιστα είναι και πιο δημοκρατικοί. Αντίθετα, ιστορικά επιβεβαιώνεται ότι οι θρησκείες αναπτύχθηκαν σε πολιτισμούς με αυτοκρατορικό -αλλά κατά βάσει απλούστερης δομής- χαρακτήρα. Δεν πρόκειται κανένας να εντοπίσει λατρείες μέσα σε αυτοκρατορίες· αντίθετα, θα επιβεβαιώσει το λόγο μου πως οι αυτοκρατορίες επειδή στην κοινωνική πυραμίδα ήταν πιο λιτές, με μεγαλύτερη βάση και λιγότερες κοινωνικές ομάδες -παρά τη αφιοκρατία της μεσαίας μορφωμένης τάξης- είχαν ανάγκη ένα συνεκτικό κοινωνικό δεσμό. Ένα δεσμό που τον έκαναν θεσμό μέσω του δόγματος και της λατρευτικής παράδοσης. Αυτό είναι πιο φανερό στα μεσοποταμιακά βασίλεια και την Αίγυπτο ή τη Ρώμη.
Το άτομο μέσα από τη θρησκευτική πίστη ενισχύεται ψυχολογικά μπροστά στον τρόμο του θανάτου και τα φυσικά φαινόμενα, ενώ εκείνη η ίδια η θρησκεία του δίνει όλες τις «απαντήσεις» που χρειάζεται στα μεταφυσικά ερωτήματα της δημιουργίας. Μέσα από τις τελετές τρέφει το υπερεγώ του και γινόμενος ένας υπεράνθρωπος πλησιάζει τη θεότητα ως απάντηση στη δική του ανασφάλεια με κύριο μοχλό την ελπίδα της αιωνιότητας και της σωτηρίας. Είναι μία καθαρά αντισυλλογική διαδικασία, αφού ο τυπικός πιστός λειτουργεί με μοχλό κίνησης τον εαυτό του αιτιολογώντας το εγωκεντρικά. Και φυσικά αυτόν τον εγωκεντρισμό τον ενισχύει το ίδιο το δόγμα και τα μυστήρια. Συχνά μάλιστα είναι τόσο έντονο το ατομικό συναίσθημα που αγγίζει τα όρια του σαδισμού, καθώς οι νεκροί του Παραδείσου παρατηρούν και χαίρονται με την κατάντια των κολασμένων κατά τον Άγιο Αυγουστίνο ή τον Ιωάννη της Αποκαλύψεως.
Στους πιο δημοκρατικούς πολιτισμούς (φυλογεννητικού σταδίου, Ρώμη, Ελλάδα, Ζιμπάμπουε κλπ) η δημοκρατία εφηύρε δικούς της τρόπους ελέγχου των καταπιεσμένων ομάδων του πληθυσμού χωρίς να επιβάλλει τη θρησκεία ως ιδεολογικό μηχανισμό. Συχνά έμμεσα χρησιμοποιούσε τη λατρεία και όλες τις λατρευτικές αναφορές. Έτσι, χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το θέατρο στην Ελλάδα (που συνδέονταν με το Διόνυσο) και οι διάφορες παραστάσεις στο Κολοσσαίο και τις ρωμαϊκές αρένες. Επιπλέον, ας μη ξεχνάμε τη γενεαλογική αναζήτηση σε ήρωες του παρελθόντος ή ημίθεους και θεούς· οι Μυκηναίοι άνακτες και για καιρό ακόμα αργότερα οι βασιλείς αναζητούσαν στήριγμα στη θεϊκή καταγωγή τους. Ουσιαστικά δεν ήταν τίποτε διαφορετικό από τη μεσαιωνική ελέω θεού εξουσία, αν και εδώ πια η κοινωνία μόλις βγαίνει από το φυλογεννητικό στάδιο ανάπτυξης της και είναι πολύ ελεύθερη και δημοκρατική ακόμα. Άλλος μηχανισμός του εποικοδομήματος που διατηρούσε σταθερή την κοινωνική δομή ήταν η φιλοσοφία· επειδή όλοι στις εν λόγω κοινωνίες γνώριζαν γραφή (όπου τουλάχιστον αυτή υπήρχε) μέσω της φιλοσοφίας και γενικότερα της εκπαίδευσης διατηρούνταν το κοινωνικό status quo. Στο φυλογεννητικό στάδιο, από την άλλη, η αυταπόδεικτη κοινοκτημοσύνη θεωρούσε απαράδεκτο το λατρευτικό επαγγελματισμό, με τη μοναδική εξαίρεση του μάγου που όμως περισσότερο είχε ιατρικές ιδιότητες επικαλούμενες τη θεότητα παρά θρησκευτικά χαρακτηριστικά.
Έτσι, η θρησκεία και η θεοκρατία βρίσκουν το αντίδοτό τους στη συλλογικότητα, στη δημοκρατία: την εξουσία του λαού, την ενυπάρχουσα κυριαρχία των πολιτών ενάντια στο υποτιθέμενο ιερατείου του θεού, στην πραγματικότητα εκείνων που τον επικαλούνται. Στο όνομα του θεού -και η Ιστορία το μαρτυρεί- οι θρησκείες έκαναν να κυλήσει επί αιώνων ποτάμια αίματος.
Η θρησκεία, λοιπόν, μέσω του επαγγελματικού ιερατείου είχε ακριβώς το ρόλο να συμπληρώνει την κοσμική εξουσία. Ειδικά για τις τρεις μονοθεϊστικές θρησκείες παρά τις ιστορικές και γεωγραφικές τους διαφοροποιήσεις, παρά το μίσος που διαπνέει τους πρωταγωνιστές τους παρατηρούμε εύκολα τη βίαιη επιβολή τους στους διάφορους λαούς. Ξεκινώντας από τις διώξεις των πρωτοχριστιανικών αιώνων εις βάρος των εθνικών, και συνεχίζοντας με τις διώξεις των αιρετικών ιστορούμε μία σειρά μίση που επιβλήθηκαν από ανθρώπους που αυτοανακηρύσσονται θεματοφύλακες και ερμηνευτές του λόγου του αμίλητου Θεού. Μόνο εκείνοι μπορούν να τον φανερώνουν υποβαθμίζοντας τον πιστό σε πιόνι ενός παιχνιδιού εξουσίας και άκριτης υποταγής. Στη δογματική αλήθεια, την άνωθεν παρουσιαζόμενη αλήθεια βλέπουμε να διαγράφεται ένα ιδιόρρυθμο μίσος ενάντια στο ανθρώπινο σώμα μέσα από πεποιθήσεις ακατάληπτες επειδή είναι πλεγμένες με μυστηριακές τελετές και συγχωνευμένες με την απουσία γνώσης περί της θρησκείας (πόσοι γνωρίζουν το Σατουρνάλια, πόσοι τα φαλλικά καρναβάλια, πόσοι το λιθοβολισμό του Ιησού κλπ) και τις χιλιαστικές ή προφητικές ή εσχατολογικές αποκαλύψεις.

Ήδη στην Παλαιά Διαθήκη κάτι τέτοιο γίνεται ολοφάνερο όταν διαβάζουμε ότι ο Μωυσής μεταφέροντας το θεϊκό λόγο παραδίδει τη θρησκευτική εξουσία στον αδελφό του και έτσι δίνεται στη μία φυλή, τους Λευίτες κάνοντας την εξουσία οικογενειακή υπόθεση. Εξάλλου, ο πολιτικός ρόλος των Ολύμπιων και Δελφικών ιερέων γίνεται φανερός αν θυμηθούμε τη δύναμη που είχαν τα ιερά και πόσο εύκολα επηρέαζαν τις ελληνικές δυνάμεις -πάντα στηρίζοντας συντηρητικές δυνάμεις, όπως τους Πέρσες, τους Θηβαίους και τους Μακεδόνες ή Ρωμαίους αργότερα.
Αξίζει να θυμόμαστε την αιγυπτιακή νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου όταν με αφορμή το θρησκευτικό μανδύα επαναστάτησαν οι ιερείς του Άμμωνος κατά του Αμενόφι Δ΄ -ή αλλιώς όπως μετονομάστηκε σε Ακενατών- επειδή προσπάθησε να μειώσει τη δύναμή τους και να επιβάλλει μία νέα θρησκευτική τάξη και ιερατείο υπό το νεοδημιουργημένο θεό Άτωνα. Ουσιαστικά ήθελε να επιβάλλει ένα νέο φιλοπόλεμο δόγμα που στηριζόταν λιγότερο στο αίμα και τις θυσίες· είχε μονοθεϊστικές προοπτικές ανάπτυξης και εμφάνιζε χαρακτηριστικά μυστηριακά (βάφτιση, γάμος, αναίμακτη θυσία κλπ). Έτσι βέβαια θα έλεγχε η δυναστεία του και καλύτερα την Άνω και Κάτω χώρα. Ωστόσο, δεν υπολόγισε τη δύναμη των παλιών ιερέων με αποτέλεσμα να λησμονηθεί για χιλιάδες έτη από την Ιστορία και τη θρησκειολογία.
Αντίθετα, στην Ελλάδα δεν υπήρχε δογματικό τυπικό λατρείας, όπως και σε πολλές άλλες ευρωπαϊκές περιοχές. Το ιερατείο ήταν αιρετό και μόνο στα μυκηναϊκά χρόνια ο βασιλιάς αποτελούσε και τον αρχιερέα, χωρίς όμως δόγμα. Μόνη ξεχωριστή ομάδα αποτελούσαν οι μάντεις που ήταν επαγγελματίες και ίσως έτσι εξηγείται κοινωνικά και γιατί απέκτησαν τέτοια δύναμη. Ωστόσο, δεν έφτασαν στο σημείο εκείνο της κοινωνικής επιβολής ώστε να κάνουμε λόγο για εξουσιαστικό μηχανισμό -αν και αποτελούσαν ένα μικρό τμήμα του. Όλη η λατρεία στηρίζονταν στους προαιώνιους μύθους που βιωματικά ως ήθος μεταδίδονταν από γενιά σε γενιά. Μάλιστα στην Αθήνα απαγορεύονταν να χρηματίζεται ο ενιαύσιος ιερέας -για να μην γίνει μόνιμος κάτοχος της θέσης και αποκτήσει εξουσία· του δίνονταν μόνο μία πολύ μικρή αποζημίωση. Επαγγελματικό ιερατείο υπήρχε μόνο στους Δελφούς και την Ολυμπία. Αυτά όμως ήταν και τα μόνα ιερά που συσσώρευσαν τόσο πλούτο και αίγλη σε όλη την Αρχαιότητα. Και πάλι, ωστόσο, η απουσία πραγματικού δόγματος δεν εντάσσει τα ιερά αυτά σε αντίστοιχα θρησκευτικά κέντρα της Ανατολής. Ακόμα και αν σκεφτούμε ότι οι ιερείς τους ήταν μέρος του πολιτικού μηχανισμού των πόλεων με βαρύνοντα λόγο.
Ωστόσο, σε μία αυτοκρατορική Ρώμη που αρχίζει να εξαφανίζει τα δημοκρατικά κατάλοιπα της προχριστιανικής ακμής της και να συρρικνώνει ολοένα και περισσότερα τα μεσαία στρώματα (απελεύθεροι δούλοι, έμποροι και βιοτέχνες) περιορίζοντας την κοινωνική της πυραμίδα σε τρεις μόνο τάξεις εμφανίζεται η ανάγκη του συνεκτικού δεσμού της θρησκείας. Λύσεις ήδη υπήρχαν έντονες, απλά ο Χριστιανισμός του Παύλου έτυχε να έχει το Μεγάλο Κωνσταντίνο, ενώ ο Μιθριδατισμός -με ανάλογο δόγμα και ιερατείο- δεν έτυχε της αυτοκρατορικής προσοχής, αν και δεν απορρίφθηκε.
Στο ίδιο μήκος κύματος εντάσσεται και το μεγάλο κύμα αιρέσεων στη μεσαιωνική Δύση. Ελλείψει επιστημονικών και πολιτικών ιδεολογικών σχημάτων η όποια επιδιωκόμενη κοινωνική αλλαγή μπορούσε να προβληθεί μέσα από τη δημιουργία αιρέσεων συχνά στρεφόμενη άμεσα κατά του ιερατείου και της κοσμικής εξουσίας που τη στήριζε. Η τάση να αντικαθιστά το θρησκευτικό στοιχείο και κυρίως το δόγμα του ένα πολιτικό ιδεολογικό σχήμα είναι ολοφάνερο στο σύγχρονο ισλαμικό φονταμεταλισμό και επαναστάσεις. Ανάλογης ερμηνείας είναι ο σύγχρονος χριστιανισμός φονταμεταλισμός σε μία εποχή που ολοένα και περισσότερο χαρακτηρίζεται από μία συντηρητική αντιδημοκρατική -και βεβαίως ανελεύθερη- στροφή, τόσο στη χώρα μας όσο και σε όλη την Ευρώπη και ιδιαίτερα στις ΗΠΑ.

15 έκριναν :

Left Liberal Synthesis είπε...

Δείμο
Υπάρχει μια ανάγκη διερεύνησης των ζητημάτων του Θειου,της θρησκειας, της θεολογίας (ειναι διαφορετικά ζητήματα)
Πολυ ενδιαφέρουσα η ανάρτηση σου.
Εδω και καιρό έχω δει πως διανούμενοι της ριζοσπαστικής αριστεράς ασχολούνται με επίταση , σχεδόν με οργανικό τρόπο , με τα ζητήματα αυτά.

ο δείμος του πολίτη είπε...

Κατ' αρχήν, LEFT LIBERAL SYNTHESIS, δε θεωρώ τον εαυτό μου αριστερό ριζοσπάστη, αλλά απλά αριστερό/προοδευτικό. όντως υπάρχει τα τελευταία χρόνια μία άλλη ελευθερία -βοηθά και το διαδίκτυο και η σχετική του ελευθερία- για την ανάπτυξη ενός γόνιμου διαλόγου και ακόμα ακόμα την ίδια την προβολή των θέσεών μας. παλαιότερα τα δοσίλογα ΜΜΕ και η στενόμυαλη κοινωνική κατάσταση, δεν επέτρεπε ένα τέτοιο διάλογο.

Αντίλογος είπε...

Το κείμενο είναι εξαιρετικό. Θα ήθελα απλά να κανω μια προσθεση εκεί που αναφέρεις για τον Παύλο και το Μεγαλο Κωνσταντίνο. Ο Μ.Κωνσταντίνος όπως και η πλειοψηφία των στρατιωτικών της περιόδου υπήρξε Μιθραιστής σύμφωνα με τον Ostrofsky μιας και ο Μιθρας αποτελούσε το δυνατό και πολεμοχαρή θεο της εποχής. Στη Ρωμη της περιόδου εξαλλου η επιλογή της θρησκείας είχε άμεση σχεση με τα κοινωνικά χαρακτηριστικά. Η επιλογή του χριστιανισμού -που εμπεριέχει ως θεμελιώδη αρχή την τιμωρία και τον ατομοκεντρισμό που πολύ σωστα αναφέρεις-για τη νεα αυτοκρατορία έγινε με βασικό κριτήριο την πολιτική που ήθελε να ασκήσει. Κατι που θα ήταν εύκολο μιας και ο χριστιανισμός αντεγραψε παρα πολλα απο τις παλαιότερες θρησκείες και οι νεοι υπήκοοι θα μπορουσαν να ταυτιστούν. Εξαλλου και για τον ίδιο πέρα απο την πολιτική σκοπιά, οι ομοιότητες του Μιθρα με το Χριστό ήταν μαλλον σκανδαλώδεις δογματικά..

ο δείμος του πολίτη είπε...

Αντίλογε, σ' ευχαριστώ για τα καλά σου λόγια. Δε διαφωνώ καθόλου στην επισήμανσή σου (απλά ο Μιθριδατισμός δεν ήταν πολεμοχαρής θρησκεία, όχι τουλάχιστον περισσότερο από τον τότε Χριστιανισμό). Απλά στην εν λόγω ανάρτηση, δε με απασχόλησε. ήθελα να μείνω όσο γίνεται πιο γενικός (μάλλον δεν το πέτυχα απολύτως).

Ανώνυμος είπε...

Δείμο, πάρα πολύ καλό το άρθρο σου. Αν και δεν είμαι ειδικός, νομίζω ότι τα πράγματα είναι έτσι όπως ακριβώς τα περιγράφεις.
Συγκράτησα το "Η θρησκεία, λοιπόν, μέσω του επαγγελματικού ιερατείου είχε ακριβώς το ρόλο να συμπληρώνει την κοσμική εξουσία." και θα πρόσθετα το "και εις τους αιώνες των αιώνων..."

ο δείμος του πολίτη είπε...

Έτσι ακριβώς, τελευταίε, είναι ένας ακόμα εξουσιαστικός μηχανισμός, ένα φορέας μαζοποίησης και χειραγώγησης.

Caesar είπε...

"God Save the Queen" τι καλυτερος συνδυασμός επίγειας & ουράνιας εξουσίας !

ο δείμος του πολίτη είπε...

Ελέω Θεού, λέγονταν παλαιότερα, Καίσαρα, Όρκος λέγεται σήμερα ή όπως το έθεσες...

thinks είπε...

Αγαπητέ Δήμο, νομίζω ότι η θρησκευτικότητα του ατόμου που περιγράφεις είναι η έκφραση της σκέψης ενός ζώντος οργανισμού που ανεπιτυχώς, ή και δια παντός, ψάχνει απαντήσεις. Η Λατρεία σε μία κοινωνία, και η Θρησκεία που αντιπροσωπεύεται από αυτή, χρειάζεται μόνο δύο άτομα για να υπάρξει: Ένα άτομο να ρωτήσει Που, Ποιός και Γιατί Είμαι; και ένα δεύτερο άτομο να πει: Θα σου απαντήσω εγώ και θα σου πω αυτά που θέλεις να ακούσεις αν δεχθείς να γίνεις υποτακτικός μου.

Το θέμα είναι, κατά τη γνώμη μου, ότι είτε η απάντηση που πληρώνεται με υποταγή είναι η μεσαιωνική Θεοποίηση του άρχοντα, είτε είναι η καταστροφή και άρνηση ευτυχίας/ελπίδας/ελευθερίας, όπως έγινε επί τρείς γενιές με το αντισυμμετρικό αλλά εξ' ίσου απάνθρωπο πείραμα της Μαρξιστικής-Λενινιστικής ΕΣΣΔ, είτε η απάντηση είναι ένας μέγας και τρανός Θεός, είτε είναι η ανυπαρξία θεού που σαν οδοστρωτήρας απαγορεύει περεταίρω σκέψη, το ζουμί της υπόθεσης παραμένει το εξής:

Ή δεν είμαστε τίποτα και μας τρώνε τα σκουλήκια όταν τα κακαρώσουμε, ή υπάρχει κάτι. Αυτό το "κάτι" είναι που οι πολλοί άνθρωποι το περιμένουν να τους δοθεί σαν μποναμάς, και λίγοι το εκμεταλλεύονται για να δυναστεύσουν αυτούς που το χρειάζονται. Και, ελάχιστοι σκέφτονται ότι ίσως το "κάτι" να μην είναι έρχεται από έξω μας αλλά να είναι μάλιστα μέρος μας, φιλοσοφικό, εικονικό, μια που δεν είμαστε τίποτα περισσότερο, ή λιγότερο, από γαλαξίες ατόμων του σύμπαντος που εξετάζουν εν συνειδήση την προέλευση και φύση των ατόμων.

ο δείμος του πολίτη είπε...

thinks, δεν είναι απλά θέμα ερωτήσεων κι αναζητήσεων. Σίγουρα υπάρχει μία σχέση αλληλεπίδρασης, αλλά ιστορικά έχει αποδειχθεί ότι η θρησκεία λειτουργεί ως εξουσιαστικό σχήμα. Ας μην ξεχνάμε τον Ακενατών και το ρόλο του ιερατείου του Άμωνος, το ρόλο του Βαβυλωνιακού ιερατείου της Αστάρτης (Ιστάρ) και του Βαάλ (τον ιουδαϊκό Βεελζεβούλ) ή του εβραϊκού με στήριζε ή έριχνε βασιλείς.

Και στην Ελλάδα είχες ερωτήσεις, αλλά η εγγενής (όχι γενετική) αγάπη για την ελευθερία και το σεβασμό σε κάθε άνθρωπο/συνεργάτη, δεν επέτρεψε την ανάπτυξη θρησκείας ούτε την επιβολή λατρείας σε κανένα λαό/καμία πόλη. Ερωτήματα υπήρχαν, αλλά η απουσία θρησκείας ανέπτυξε -στο μόνο λαό- τη φιλοσοφία και τις αρχαίες επιστήμες που απαντούσαν σε τέτοιες αναζητήσεις.

thinks είπε...

Καλές γιορτές Δήμο, με Υγεία, Ευτυχία, και την χαρά και αγάπη της οικογένειας και των καλών φίλων.

ο δείμος του πολίτη είπε...

Χρόνια Πολλά, thinks

Caesar είπε...

Χρόνια πολλά & δημιουργικά Δήμο!

Caesar είπε...
Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από τον συντάκτη.
ο δείμος του πολίτη είπε...

Χρόνια πολλά και ευτυχισμένα, Καίσαρα...

ShareThis