Περί αθεΐας Ι

(συνέχεια από τις αναρτήσεις
 Ένα ζήτημα που ίσως προκύπτει είναι το πώς θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε τον αρνητή της θεϊκής ύπαρξης. Πώς θα χαρακτηρίζαμε εκείνον που δεν αποδέχεται το -φιλοσοφικό- Είναι ως ανώτερη δύναμη δημιουργίας και επέμβασης στα ανθρώπινα πράγματα; Είναι αλήθεια ότι όρος ουσιαστικά δεν υπάρχει κανένας. Τουλάχιστον δεν απαντάται όρος θετικός. Οι χαρακτηρισμοί όλοι τους αποτελούν ετεροκαθορισμό της κυρίαρχης κατάστασης. Έτσι εφευρίσκεται ο όρος άθεος, ως αντίθεση στερητική στον θεό, στο θεϊστή, ως αντίθεση στο σωστό δρόμο, τον κανόνα. Ο όρος αρνητής και πάλι αποτελεί έναν ετεροκαθορισμό.
Κι έτσι ο αθεϊσμός χρησιμεύει πολιτικώς στο να παραμερίζει, να εντοπίζει να στιγματίζει το άτομο που δεν αποδέχεται το κυρίαρχο πιστεύω. Ωστόσο, ιστορικά δεν ήταν λίγες οι φορές που την κατηγορία της αθεΐας απηύθυναν ακόμα και σε ανθρώπους, φιλοσόφους και ιερείς- οι οποίοι απλά διαφωνούσαν στη λατρεία ενός συγκεκριμένου θεού. Ακόμα και ο Λούθηρος, εξάλλου, θεωρήθηκε από τον παπισμό άθεος, αλλά και τόσοι άλλοι που διαφώνησαν με το κυρίαρχο δόγμα. Πρόκειται για μία λέξη που τόσο εύκολα χρησιμοποιείται σαν ανάθεμα, σαν αφορισμός σε όποιον διατρανώνει μία διαφωνία.
Σαφώς και είναι δύσκολο να πει κανείς πως είναι άθεος. Οι άλλοι τον χαρακτηρίζουν έτσι και πάντοτε με την προσβλητική προοπτική μιας Αρχής που φροντίζει και καταδικάζει. Η στερητική κατασκευή της λέξης το διευκρινίζει από μόνη της. Κανένας -ας επαναλάβουμε- όρος δεν υπάρχει που να χαρακτηρίζει θετικά εκείνον που δεν θυσιάζει στις χίμαιρες εκτός της γλωσσολογικής κατασκευής που παροτρύνει τον ακρωτηριασμό.
 Ο αθεϊσμός, λοιπόν, υπάγεται σε μια ρηματική δημιουργία των θεόληπτων. Η λέξη δεν απορρέει από την εκούσια απόφαση του ίδιου του ατόμου ως αυτοπροσδιορισμός και αυτοχαρακτηρισμός της μεταφυσικής του ανησυχίας. Λέξεις βρέθηκαν κατά καιρούς στη λογική της αντίθεσης προς τις θρησκείες (ελεύθερος στοχαστής, ανήσυχο πνεύμα, ελευθεριάζων, ελεύθερος εξεταστής) μα πάντα είχαν το συναίσθημα της καταπίεσης, την ίδια υποτιμητική βούληση με τον άθεο.
Η αθεΐα χρονολογείται από τον 16ο αιώνα, ο άθεος από το 2ο αιώνα της νέας θρησκευτικής εποχής. Λέξεις υβριστικές, λέξεις που οστρακίζουν το διαφορετικό, λέξεις που ταυτίζονται όχι μόνο με την κόλαση, αλλά και με την αίρεση και τον αιρετικό. Η αθεΐα καθίσταται ένα όπλο χρήσιμο να ξαποστέλνει τον αντιφρονούντα στην πολιτική ή όχι. Ας μην ξεχνάμε ότι ο θρόνος, η νομοθετική και η δικαστική εξουσία -ό,τι δηλαδή ελέγχει τον κόσμο μας- είναι δεμένα με το θεό. Όποιος στρέφονταν κατά του θρόνου, κατά του δικαστή δεν μπορούσε να είναι παρά μόνο άθεος. Τόσο έντονο είναι το συναισθηματικό φορτίο των λέξεων τούτων, που ούτε καν διδάσκεται η διαφωνία των φιλοσόφων (ιερέων και όχι μόνο) που διαφώνησαν με τον κλήρο του δόγματός τους και στους οποίους κόλλησαν τον χαρακτηρισμό του άθεου.

15 έκριναν :

kapetanios είπε...

τις καλύτερες ευχές μου δείμε

ο δείμος του πολίτη είπε...

Χρόνια Πολλά, καπετάνιε, ό,τι επιθυμείς.

Ασκαρδαμυκτί είπε...

Αθεϊα αθεϊα, αλλά το χριστουγεννιάτικο τραπέζι το τσάκισες!

ο δείμος του πολίτη είπε...

Κοίτα, εν Χριστώ αδελφέ, Άσκαρ, εγώ και την παραμονή και ανήμερα το τσάκισα το τραπέζι. Και την προπαραμονή το ίδιο. Πού να κάνω νηστείαααα.

thinks είπε...

Αγαπητέ Δήμο ως Ιστορική αναφορά το κείμενο σου μου φαίνεται ακριβές, αλλά θα ήθελα να ξεπεράσω το "ιστορικό" και να σχολιάσω για την πραγματικότητα των ημερών μας. Αυτά του ότι το δόγμα μιας θρησκείας απαιτεί να το ακολουθείς σαν παραμύθι αλλιώς η θρησκεία σε εξοστρακίζει μπορώ να δω πως φαίνεται ακριβές μέσα από τα σύνορα της Ελλάδας, αλλά σε βεβαιώ ότι κατά την δική μου εμπειρία αυτή η αντιμετώπιση έχει ξεπεραστεί κατά πολύ. Αυτό που για μένα έχει πολύ περισσότερη ουσία είναι το εξής: Το κείμενό σου βλέπει μαύρο-άσπρο: Αυτούς που πιστεύουν σε μια υπαρκτή οντότητα και σε αυτούς που δεν πιστεύουν ότι υπάρχει. Αυτό αφορά ένα μικρό ποσοστό του συνόλου του σήμερα και δεν αντιμετωπίζει το γεγονός της ύπαρξης εκείνων που πιστεύουν στην επιστήμη, και στην μεταφορικότητα των λεγομένων των παραδόσεων. Με λίγα λόγια: Πιστεύω ότι πρόοδος, σκέψη, συνύπαρξη ανθρώπων μπορεί να υπάρχει σε πνεύμα θετικό, όχι αρνητικό, με έρευνα, όχι με άρνηση. Προσθετικό/εποικοδομητικό, όχι αφαιρετικό. Η λέξη "Αθεος" για μένα κραυγάζει μια άρνηση αλλά δεν προσθέτει τίποτα, δεν λέει τίποτα για το τι πιστεύει ο "Άθεος". Και όπως είπα προ ολίγου, αναφέρεται, η λέξη, μόνο στο ότι ο "Άθεος" δεν πιστεύει στον γέρο στον ουρανό, αλλά μένει σιωπηλή ως προς την επιστήμη, την φιλοσοφία, την μεταφορά... Για μένα Δήμο, η λέξη "Άθεος" είναι μια άδεια λέξη που δεν σημαίνει τίποτα παρά μια κόντρα. Θα προτιμούσα μια λέξη που να εξηγούσε τι, οτιδήποτε, πιστεύει ένας σκεπτόμενος άνθρωπος. Γιατί τότε θα μπορούσε να υπάρχει συζήτηση και έρευνα, αντί για μια απλή αφαίρεση χωρίς αντικατάσταση του αφαιρουμένου με μια άλλη πρόταση. Ήμαστε πια στον 21ο αιώνα. Θα έπρεπε να μπορούμε να το κάνουμε... τι λες;

Ανώνυμος είπε...

thinks, θα διαφωνήσω. Η λέξη άθεος δεν είναι μια κενή λέξη που αφαιρεί κάτι χωρίς να το αντικαθιστά. Πως μπορείς να αφαιρέσεις κάτι που δεν υπάρχει, κατά την ιδεολογία του άθεου, και πως μπορείς να βάλεις κάτι στη θέση του, αφού και πριν δεν υπήρξε καν η θέση για να μπει αυτό το κάτι. Και γιατί αυτός που πιστεύει στο θεό μπορεί να έχει θέμα για συζήτηση κι έρευνα κι ο άθεος να μην έχει. Για να το θέσω αλλιώς. Γιατί η αθεΐα να μη λογίζεται κι αυτή ως φιλοσοφία ή ως φιλοσοφημένη στάση ζωής; Αυτός δηλαδή που γεννήθηκε και μεγάλωσε μέσα σε ένα περιβάλλον πιστών στο θεό και ο οποίος γαλουχήθηκε με όλη αυτή τη φιλολογία και φιλοσοφία περί της πίστης και ύπαρξης του θεού, αλλά μέσα από την έρευνά του ή τα βιώματά του ή και των δυο κατέληξε στο αντίθετο συμπέρασμα, αυτός δεν έχει κάτι να πει, δεν είναι η αλλαγή της στάσης του άξια συζήτησης; Νομίζω ότι το ίδιο είναι, από φιλοσοφικής άποψης, και ο πιστός και ο άθεος και ο άθρησκος. Εκείνο που χρήζει προσοχής είναι αυτές οι στάσεις ζωής να μη φτάνουν στα άκρα κι επέρχεται ο φανατισμός.
Χρόνια Πολλά για τις ημέρες.

thinks είπε...

@Teleytaios, πράγματι, αν μιλούσαμε μεταξύ μας, εσύ, κι ο Δήμος, κι εγώ, δεν νομίζω να χρειαζόμασταν την λέξη "'Αθεος" μια και νομίζω ότι και οι τρείς μας φυσικά δεν πιστεύουμε ότι υπάρχει κάποιος γέρος στον ουρανό. Θα λέγαμε , α, πιστεύω στο σύμπαν, στις προσωπικές μου δυνάμεις, στην συνεργασία των ανθρώπων, στην φυσική, στην φύση, σε κάτι. Όπως σωστά λες: " δεν υπήρξε καν η θέση για να μπει αυτό το κάτι". Το μόνο που εξυπηρετεί η αρνητική λέξη "Άθεος" είναι στο να πει κάποιος: "Κοίτα αυτούς εκεί που πιστεύουνε σε μια ανεξάρτητη οντότητα που την λένε Θεό, έ, λοιπόν εγώ δεν πιστεύω αυτό που πιστεύουν εκείνοι: εγώ στέκομαι Άνευ του Θεού τους = Άθεος!". Η λέξη "'Αθεος" παραδέχεται το ότι κάποιοι πιστεύουν σε κάποια οντότητα και την οντότητα αυτή την αρνείται. Για μένα αυτό είναι χάσιμο χρόνου. Ή αγνόησέ τους, ή συζήτησέ τους. Αλλά μην υποβαθμίζει κανείς τον εαυτό του αυτοαποκαλούμενος με μια λέξη η οποία απλά λέει τι ΔΕΝ πιστεύει.

Παράδειγμα: ας πούμε ότι λέω: "Αυτό το οποίο οι διάφοροι πολιτισμοί και οι κοινωνίες λένε Θεό, πιστεύω ότι είναι το ίδιο το σύμπαν, η φύση γύρω μας, της οποίας είμαστε αδιαίρετα μέρη". Αυτό τι θα με έκανε; Άθεο; Θρησκευόμενο; τι λέξη ταιριάζει σε μένα αν το πω αυτό;

Ελπίζω ότι το μπλογκ μου είναι αρκετά καθαρό στο αν πιστεύω σε Θεό-ξεχωριστή-οντότητα. Και όμως, εμένα που πιστεύω με όλο μου το νου στην φύση, το σύμπαν, την ζωή, η λέξη "Άθεος", μου φαίνεται ηττοπαθής και σκέτη κόντρα χωρίς καμία θετική πληροφορία.

Βασικά δεν με ενδιαφέρει να πω τι ΔΕΝ πιστεύω (αρνητικό). Με ενδιαφέρει να συζητήσω τι πιστεύω (θετικό). Αν μου λες ότι ο "Άθεος" δεν ενδιαφέρεται να ψάχνει το Που, Ποιοί και Γιατί είμαστε, με αφήνεις άναυδο... Αυτή η έρευνα ήταν η ζωή και το έργο του Καρλ. Πως μπορεί κανείς να το πει αυτό;

ο δείμος του πολίτη είπε...

thinks, δεν μπορώ να αποδεχτώ τη θεώρηση ότι υπάρχει άθεος που αρνείται την επιστήμη. Οι άθεοι εκ των πραγμάτων στις κοσμογονικές αναζητήσεις τους έχουν στην πρωτοκαθεδρία των ερμηνειών την επιστήμη. Αντίθετα, την επιστήμη αρνείται -μερικώς ή συνολικά- η θρησκεία.

Εκ των πραγμάτων, η λέξη "άθεος" που πραγματεύεται το άρθρο, αναφέρεται αποκλειστικά σε ένα ασπρόμαυρο ζήτημα. Εκείνοι που μεταφράζουν τη θρησκεία στις δικές τους επιθυμίες και ήθη, πολύ απλά δεν είναι άθεοι.

Το ζήτημα πάντως του πώς θα ονομαστεί εκείνος που αρνείται θεϊστικές ερμηνείες, το παρουσιάζω ευθύς εξαρχής. Η ελληνική και η λατινική γλώσσα σε τούτο το θέμα είναι περιορισμένες ακριβώς λόγω των κοινωνιογλωσσολογικών παραδόσεων τόσων αιώνων. Η λέξη δεν είναι άδεια. A priori δηλώνει αντίθεση (αλλά φορτισμένη με αρνητική έννοια). θετικός όρος δεν υπάρχει (βλ. εισαγωγικές παραγράφους του παρόντος). Η γλώσσα δεν μπορεί να εφευρίσκει έτσι εύκολα όρους. Οι όροι τούτοι χάνονται όταν δεν τους αποδέχεται η κοινωνία, όταν γεννώνται σε εργαστήρια γλωσσολογικά.

Από εκεί και πέρα συμφωνώ στην προσέγγιση του τελευταίου σου σχολίου. Ωστόσο, η διαφορά είναι ότι οι επιστημονικές κοσμογονικές αντιλήψεις δεν είναι θρησκευτικές. Δεν έχουν ιερείς ούτε κάποιο δογματικό τελετουργικό. Αντίθετα, είναι ένας αιώνιος διάλογος με αποδείξεις.

ο δείμος του πολίτη είπε...

Τελευταίε, η αθεΐα θα μπορούσε να είναι φιλοσοφία, αν είχε μία συγκεκριμένη πορεία/κατεύθυνση. Μπορεί η επιστημονική θέση να είναι κυρίαρχη, αλλά επειδή δεν είναι η μόνη θέση (υπάρχουν κι άλλα που τη συμπληρώνουν), με αποτέλεσμα να μην υπάρχει μια μόνο τάση.

Υπάρχουν όμως αρκετές φιλοσοφικές θεωρίες/αντιλήψεις που εμπεριέχουν αθεϊστικές στάσεις/ήθη (υλισμός, διαλεκτικός υλισμός, αγνωστικισμός, μηδενισμός, υπαρξισμός κλπ).

Ορθόδοξος είπε...

Η αθεΐα δεν παύει να είναι μια πλάνη και για τον σύγχρονο άνθρωπο που πολλές φορές θαμπωμένος από τις νέες τεχνολογικές εξελίξεις, θεωρεί πως μπορεί να καταφέρει τα πάντα ή και γνωρίζει τα πάντα.

ο δείμος του πολίτη είπε...

Και με ποιο σκεπτικό η αθεΐα είναι πλάνη και όχι ο θεός, του οποίου την ύπαρξη δεν μπορείς, ορθόδοξε, να αποδείξεις;

Ορθόδοξος είπε...

Εγώ μπορώ να την αποδείξω και μάλιστα αποδεικνύεται καθημερινά και ποικιλοτρόπως. Εσείς δεν ξέρω εάν μπορείτε να δεχτείτε την αλήθεια …

ο δείμος του πολίτη είπε...

Δεν ξέρω, αγαπητέ Ορθόδοξε, για εμάς... Αλλά εγώ θα δεχτώ κάθε επιστημονικοφανή απόδειξη, κάθε ορθολογική ερμηνεία ως αληθινή.

Ορθόδοξος είπε...

Αγαπητέ για αυτό το λόγο σου είπα … εσείς.

Γιατί όλοι εσείς δεν βρίσκετε το Θεό γιατί ψάχνετε με λάθος κριτήρια. Τα αποτελέσματα της Θείας χάρης σαφώς και εξηγούνται έτσι όπως θέλεις, αλλά και σε αυτό το σημείο σίγουρα δύσκολα θα δεχτείτε την αλήθεια.

ο δείμος του πολίτη είπε...

Ορθόδοξε, νομίζω ότι ανάλογη κουβέντα έχουμε κάνει και στον παρελθόν -ίσως βέβαια σφάλλω. Η πειθώ είναι ένα στοιχείο που πηγάζει με πολλούς τρόπους (όπως η επίκληση στο συναίσθημα, στην αυθεντία, στο ήθος του πομπού και την επίθεση στο ήθος του αντιπάλου). Από όλα όμως τα μέσα πειθούς το μόνο που δε χρησιμοποιεί καμία θρησκεία ή λατρεία είναι η επίκληση στη λογική. Και τούτο σημαίνει ορθολογικοί συλλογισμοί που αποδεικνύονται ανά πάσα στιγμή.

ShareThis