Πού διαφωνώ με τις αγροτικές κινητοποιήσεις

Όπως είναι λογικό την πρώτη είδηση σε εφημερίδες και τηλεοπτικά ειδησεογραφικά δελτία καταλαμβάνουν οι φετινές αγροτικές κινητοποιήσεις. Έχω σε διάφορα σχόλια εκφραστεί κατά -όχι τόσο των ίδιων των κινητοποιήσεων όσο- των αιτημάτων που προβάλλονται.

Οι Έλληνες αγρότες έρμαιο πάντα της φτώχειας κατάφεραν μέσα από τις πιέσεις τους από το ’80 και εξής χάρη στις ευρωπαϊκές επιδοτήσεις να ανακάμψουν οικονομικά και να αποτελέσουν έναν δύσκολο, αλλά ενεργό κλάδο. Σε συνδυασμό μάλιστα με τις ενοικιάσεις και περαιτέρω αγορές εκτάσεων -λόγω των μεταναστευτικών ροών προς τα άστη- αύξησαν και την παραγωγή τους και τα εισοδήματά τους σε εκπληκτικό βαθμό (αναλογικά με την απαρχαιωμένης τεχνολογίας προηγούμενη παραγωγή)[1]. Ωστόσο, ποτέ τους δεν κατάφεραν να ξεφύγουν ούτε από το συντεχνιασμό ούτε και από τις βραχυπρόθεσμες μελλοντικές προοπτικές που οι ίδιοι έθεταν στον εαυτό τους.

Φυσικά σε καμία περίπτωση δε φταίνε μόνο αυτοί. Πρωτίστως την ευθύνη την έχουν οι κυβερνήσεις και τα αντιπολιτευτικά κάθε φορά κόμματα που δεν απαιτούσαν μακροχρόνια σχέδια ανάκαμψης, αλλά με τρόπο λαϊκίστικο και μα δανεικά χρήματα έκαμπταν τις αγροτικές απαιτήσεις με επιδόματα και ευνοϊκές ρυθμίσεις που όχι μόνο άδειαζαν ταμεία, αλλά ξεγελούσαν και τους αγρότες. Τα δε κόμματα της αριστεράς έχουν ακόμα μεγαλύτερη ευθύνη, επειδή ακριβώς καλλιεργούσαν την εντύπωση ότι νίκησαν -έστω φέτος- και στο μέλλον με ανάλογες μάχες θα ξανακερδίσουν.

Μία μικρή νίκη στον αγώνα είναι καλύτερη από μία ήττα εκλογικά. Ποτέ όμως δεν έθεταν το πρόβλημα στη ρεαλιστική βάση του τι θα γίνει 10 ή 20 χρόνια αργότερα. Γαλούχησαν τους αγρότες στα εύκολα αιτήματα, στα κοντόφθαλμα προγράμματα επιδοτήσεων και αποζημιώσεων, χωρίς να θέλουν να δουν το μέλλον.

Γιατί σε μακροχρόνια προγράμματα θα έπρεπε να προσεταιριστούν πολλά από τα επιχειρήματα των υπουργών Αγροτικής Ανάπτυξης, γιατί θα έπρεπε να προχωρήσουν σε ουσιαστικές πολιτικές παραδοχές.

Και φυσικά το πρόβλημα της ελληνικής αριστεράς είναι ότι μόνο αυτή κατέχει τη γνήσια αλήθεια, την ορθόδοξη, και μόνο με το δικό της σκεπτικό μπορεί να αλωθεί το σύστημα και να εξυπηρετηθούν τα λαϊκά συμφέροντα. Γιατί, λοιπόν, να συμφωνήσουν έστω και λίγο με τα δημοκρατικά κόμματα και να προχωρήσουν σε μακροπρόθεσμα προγράμματα;

Το πρόβλημα όμως δεν είναι η ελληνική αριστερά. Η ευθύνη βαραίνει κυρίως τις κυβερνήσεις, που λαϊκίστικα και ψευτοπολιτικά υπέκυπταν, αφήνοντας τα διαρθρωτικά προβλήματα της αγροτιάς να διαιωνίζονται και να μεταβιβάζονται στις νέες γενιές, αφήνοντας τα προβλήματα να τα λύσουν αργότερα άλλοι.

Οι τοπικές κοινωνίες[2] αποχωρούσαν από το πεδίο του αγώνα ικανοποιημένες χωρίς να ξέρουν ή αδιαφορώντας ότι υποθήκευσαν το μέλλον των παιδιών τους[3]. Οι τοπικές αρχές "αγωνίζονται" (sic) για να κρατήσουν τον πληθυσμό τους μέσα από τους ψεύτικους διαχωρισμούς με τη διατήρηση των δημοτών (λες κι έτσι ανακάμπτει η τοπική οικονομία) και μέσα από τη διατήρηση του αγροτικού πληθυσμού θέλοντας να κάνουν τα αγροτόπαιδα αγρότες, χωρίς όμως να διεκδικούν λύσεις στα συσσωρευμένα με το χρόνο προβλήματα.

Η ύπαιθρος όμως δε θα γεμίσει με νέους αν τους θέλουμε τέτοιους αγρότες ούτε θα αυξήσει τον πληθυσμό όσο μένει στην κοντόφθαλμη λογική της επιδότησης και της αποζημίωσης. Η ύπαιθρος πρέπει να εκμεταλλευτεί το επιστημονικό δυναμικό που έστειλε στις πόλεις και όλοι μαζί η κοινότητα να αλλάξει τη διάρθρωση της οικονομίας της στηριζόμενη σε ριζοσπαστικές ιδέες, καινοτόμες κι ανταγωνιστικές.

Η διαφωνία μου με τις αγροτικές κινητοποιήσεις δεν είναι τα αιτήματα, που σίγουρα είναι δίκαια. Ούτε και το ετήσιο ραντεβού σε μια εποχή που δεν έχουν οι αγρότες άλλη ασχολία, ούτε ακόμα ότι σε περίοδο εκπτώσεων σκοτώνουν το μικρομεσαίο εμπόριο της χώρας (αφού οι πολυεθνικές δεν αντιμετωπίζουν προβλήματα επιβίωσης). Μακροχρόνια σχέδια πρέπει να εκπονηθούν από κοινού με όλους τους παραγωγικούς φορείς της χώρας και σε κάθε τόπο οι τοπικές αρχές σε συνεργασία με τους εκεί επαγγελματίες[4].

Η ύπαιθρος φυσικά και δεν μπορεί να εξετάζεται ανεξάρτητα από τα αστικά κέντρα. Πολλές πόλεις μικρού και μεσαίου μεγέθους έχουν ισχυρούς δεσμούς με τον αγροτικό τομέα είτε άμεσα με γεωργικές και κτηνοτροφικές ασχολίες των κατοίκων τους είτε έμμεσα με διάφορες μεταποιητικές ή τουριστικές δραστηριότητες. Έτσι, οι αστικές περιοχές δένονται τόσο με την αγροτική οικονομία όσο και με το περιβάλλον της υπαίθρου και τις παράκτιες περιοχές. Τα άστη τούτα, λοιπόν, και η ύπαιθρος δεν είναι αυτόνομες ούτε αυτάρκεις οντότητες, αλλά ένας χώρος συνεχούς αλληλεξάρτησης και αλληλεπίδρασης.

Παρά το γεγονός ότι η ανάπτυξη της τεχνολογίας επιτρέπει την εντατικοποίηση της εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων, ο βαθμός και ρυθμός εκμετάλλευσης της φύσης από τον άνθρωπο δεν είναι απλά και μόνο συνάρτηση της γνώσης και συνακόλουθης δυνατότητας εκμετάλλευσης της φύσης και επέμβασης στο φυσικό περιβάλλον. Είναι συνάρτηση των κοινωνικών κριτηρίων και πολιτισμικών αξιών, των κοινωνικών σχέσεων και της κατανομής εξουσίας σε κάθε κοινωνικό σύστημα[5].

Σήμερα, βέβαια, όπως τονίζει και ο Μαραβέγιας[6] η ύπαιθρος έχει αλλάξει μορφή, έχει αλλάξει λειτουργία. Συνεπώς πρέπει να αλλάξει και ο τρόπος που σκεφτόμαστε την ύπαιθρο και την ανάπτυξή της, πρέπει να αλλάξει η πολιτική για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που προκύπτουν στις σχέσεις μεταξύ των δραστηριοτήτων που αναπτύσσονται στην ύπαιθρο και των προβλημάτων που δημιουργούνται στις σχέσεις μεταξύ υπαίθρου και πόλης, πρέπει να αφεθεί μεγαλύτερο περιθώριο για αναπτυξιακές πρωτοβουλίες στους ίδιους τους κατοίκους της υπαίθρου.

---

[1] Μπορούμε κάλλιστα να θυμηθούμε το ποιμενικό ροκ -της δεκαετίας του ’80- του Μηλιώκα για τις BMW που αγόραζαν ή τις επενδύσεις στα τρακτέρ και εργαλεία που έμεναν άχρηστα, αφού είναι αναγκαία για μεγάλες εκτάσεις αλλά όχι για τους μικρούς ελληνικούς αγρούς, τα δάνεια των τραπεζών που τάχα χάριζαν οι ελληνικές κυβερνήσεις, την απουσία οράματος και στροφής προς βιολογικές καλλιέργειες, τα τεράστια ποσά που δαπανώνται σε λιπάσματα και φυτοφάρμακα κλπ.

[2] Παλαιότερα στο πλαίσιο της μελέτης μου για την Τοπική Αυτοδιοίκηση είχα αναφερθεί σχετικά με τη βιώσιμη ανάπτυξη της υπαίθρου και τη διατήρηση του πληθυσμού στην ύπαιθρο και προσέλκυση νέου και για την προώθηση και προβολή των τοπικών προϊόντων και τον πολιτισμό και την εκπαίδευση ως μοχλούς ανάπτυξης μιας αειφορικής οικονομίας.

[3] βλ. το σχετικό άρθρο πόλεμος γενεών με ενέχυρο και διακύβευμα το μέλλον των νέων.

[4] Σε αυτό ίσως βοηθήσει τελικά ο Καλλικράτης, αν δεν αγκιστρωθεί και πάλι σε μικροπολιτικές διαμαρτυρίες κιι απαιτήσεις λογικές αιρετών και σε βραχυπρόθεσμα -χωρίς προγραμματισμό- κέρδη.

[5] Σ. Δημητρίου-Κοτσώνη, Η διαμεσολάβηση της κουλτούρας στη σχέση του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον, Περιβάλλον και κοινωνία, σελ. 82.

[6] Ναπ. Μαραβέγιας, Σε αναζήτηση ευρωπαϊκής στρατηγικής για την ύπαιθρο,  Αθήνα, 2007.